Nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025), Nhà xuất bản Kim Đồng vừa phát hành cuốn sách nghệ thuật đặc biệt mang tên “Cửu Long Giang khói lửa – Kí họa và thơ”. Đây là một art book gồm những ký họa, tranh màu nước, thơ và thư từ của các họa sĩ – chiến sĩ được sáng tác ngay giữa chiến trường trong kháng chiến chống Mỹ.
Cuốn sách được biên soạn bởi nhà báo, giám tuyển người Mỹ Sherry Buchanan cùng Nam Anandaroopa Nguyen, nhà nghiên cứu nghệ thuật người Mỹ gốc Việt, và được dịch giả Phan Thanh Hảo chuyển ngữ sang tiếng Việt. Tác phẩm này không chỉ là một ấn phẩm nghệ thuật, mà còn là một di sản văn hóa quý giá, ghi lại những khoảnh khắc sống động của cuộc kháng chiến qua lăng kính nghệ thuật.
Trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, các lớp học mỹ thuật của Trung ương Cục miền Nam vẫn được tổ chức tại rừng Cà Mau, Đồng Tháp Mười, Tây Ninh. Các họa sĩ – chiến sĩ như Huỳnh Phương Đông, Lê Lam, Nguyễn Văn Trừ, Nguyễn Thanh Châu… đã từ Hà Nội vượt Trường Sơn vào Nam bằng đường mòn Hồ Chí Minh. Họ vẽ giữa làn bom, trong căn hầm tối, khi xe tăng địch chỉ cách vài mét. Những tác phẩm ấy ghi lại lịch sử bằng hội họa, như lời chia sẻ của họa sĩ Huỳnh Phương Đông: “Là người họa sĩ, tôi ra trận để ghi lại nỗi đau thương mà chiến tranh gây ra. Tranh của tôi ghi lại lịch sử bằng hội họa”.
Art book “Cửu Long Giang khói lửa – Kí họa và thơ”. (Ảnh: NXB Kim Đồng)
Từ chiến hào đến hậu phương, tranh của họ ghi lại chân dung chiến sĩ, em nhỏ, người mẹ, thôn xóm, địa đạo, rừng núi… Những hình ảnh ấy mang vẻ đẹp trữ tình giữa khói lửa, phản ánh tình yêu quê hương, lòng quả cảm và khát vọng hòa bình. Họa sĩ Phạm Thanh Tâm từng viết: “Giữa chiến tranh, chúng tôi vẫn vững tin vào cái đẹp và cuộc sống”. Trong từng nét cọ là niềm tin mãnh liệt vào con người, vào tương lai.
Bên cạnh tranh vẽ, “Cửu Long Giang khói lửa – Kí họa và thơ” còn giới thiệu những bài thơ giàu xúc cảm của Lê Anh Xuân, Nguyễn Duy – những gương mặt tiêu biểu của văn học kháng chiến. Tác phẩm “Dáng đứng Việt Nam” vang lên như một bản hùng ca về sự hy sinh của người lính Giải phóng. Những trang thơ đan xen cùng nhật ký, thư từ gửi về từ chiến trường góp phần tạo nên bức tranh tinh thần cảm động và sâu sắc.
Ý tưởng thực hiện cuốn sách bắt đầu khi nhà báo, giám tuyển người Mỹ Sherry Buchanan tình cờ biết đến tranh “Thiếu nữ, súng và hoa” của Trần Trung Tín và sau đó là “Qua sông Ba Thắc”. Những rung động sâu sắc từ các tác phẩm này đã thôi thúc bà bắt đầu hành trình sưu tầm nghệ thuật chiến tranh Việt Nam. Từ năm 1998 đến 2015, cùng với Nam Anandaroopa Nguyen, bà đã đi khắp Việt Nam, phỏng vấn hàng chục họa sĩ chiến trường, thu thập nhiều tranh, kí họa và tư liệu quý chưa từng được công bố.
Cuốn sách là minh chứng sinh động về nghệ thuật giữa chiến tranh. (Ảnh: NXB Kim Đồng)
Sau gần hai thập kỷ sưu tầm và biên soạn, “Cửu Long Giang khói lửa – Kí họa và thơ” ra đời như một minh chứng sinh động về sức sống mãnh liệt của nghệ thuật giữa chiến tranh. Cuốn sách không chỉ giúp thế hệ trẻ hôm nay hiểu sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc mà còn là một di sản thị giác quý giá, tái hiện bằng đường nét và màu sắc một chương sử Việt Nam bi tráng.
Với việc ra mắt cuốn sách này, Nhà xuất bản Kim Đồng mong muốn giới thiệu đến bạn đọc một góc nhìn mới về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, qua lăng kính nghệ thuật của những người chiến sĩ – họa sĩ. Đây là dịp để chúng ta tri ân những đóng góp của văn nghệ sĩ trong cuộc chiến tranh vệ quốc, đồng thời khẳng định sức sống mãnh liệt của nghệ thuật trong mọi hoàn cảnh.
Cuốn sách hiện đã có mặt tại các nhà sách trên toàn quốc và hứa hẹn sẽ là món quà ý nghĩa dành cho những ai yêu thích lịch sử, nghệ thuật và muốn tìm hiểu sâu hơn về một thời kỳ hào hùng của dân tộc.
