Nghệ thuật rối nước Đào Thục có nguồn gốc từ thời Hậu Lê, do tổ nghề Nguyễn Đăng Vinh sáng lập. Ông là người có công lưu truyền và phát triển nghệ thuật múa rối nước tại địa phương. Từ đó, múa rối nước Đào Thục dần trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân nơi đây.
Điểm độc đáo của rối nước Đào Thục nằm ở kỹ thuật biểu diễn tài tình trên mặt nước, sử dụng những con rối gỗ sơn màu rực rỡ, điều khiển qua hệ thống dây và sào. Sân khấu là mặt nước rộng, được bao quanh bởi nhà thủy đình, tạo không gian huyền ảo như một thế giới kỳ diệu. Các tích trò, thường được biểu diễn vào các dịp lễ hội hoặc Tết, xoay quanh những câu chuyện dân gian, thần thoại, truyền thuyết hoặc đời sống lao động của người nông dân.
Tuy nhiên, trải qua những biến động của thời gian, rối nước Đào Thục từng đứng trước nguy cơ mai một. Có giai đoạn, chỉ còn vài nghệ nhân tâm huyết kiên trì giữ lửa nghề. Nhờ sự hỗ trợ từ cộng đồng và chính quyền địa phương, năm 1984, phường rối Đào Thục chính thức phục hồi 17 tích trò cổ và sáng tạo thêm 7 tích trò mới, mang lại luồng sinh khí mới cho nghệ thuật rối nước nơi đây.
Đến năm 2023, nghệ thuật rối nước Đào Thục đã chính thức được ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào không chỉ của dân làng Đào Thục mà còn của cả nền văn hóa Việt Nam.
Những năm gần đây, nghệ thuật rối nước Đào Thục đang dần bước ra khỏi khuôn khổ làng quê, trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch hấp dẫn. Khách du lịch, đặc biệt là du khách quốc tế, thường ghé thăm Đào Thục để trải nghiệm không gian văn hóa truyền thống và tận mắt chứng kiến những màn trình diễn rối nước độc đáo.
Để đáp ứng nhu cầu hiện đại, các nghệ nhân Đào Thục đã linh hoạt điều chỉnh cả nội dung lẫn hình thức trình diễn. Một số tích trò cổ được biên tập lại, thêm thắt yếu tố hiện đại nhằm thu hút khán giả trẻ. Những nhân vật rối truyền thống như chú Tễu, tiên nữ, nhà sư, trâu cày… giờ đây không chỉ mang hơi thở dân gian mà còn chứa đựng nhiều câu chuyện đương đại, phản ánh đời sống xã hội hiện nay.
Ngoài biểu diễn truyền thống, phường rối nước Đào Thục còn tích cực tham gia các sự kiện văn hóa, lễ hội tại Hà Nội và các địa phương khác. Các chương trình giáo dục cộng đồng, đặc biệt là tại các trường học, cũng được tổ chức thường xuyên để giới thiệu nghệ thuật rối nước cho thế hệ trẻ. Qua đó, không chỉ truyền bá nghệ thuật mà còn khơi dậy tình yêu và ý thức bảo tồn di sản.
Nghệ thuật rối nước Đào Thục là minh chứng sống động cho sự trường tồn của văn hóa dân gian Việt Nam. Qua hàng thế kỷ, từ một hoạt động giải trí nông thôn, rối nước Đào Thục đã vươn mình trở thành biểu tượng văn hóa đương đại, hòa quyện giữa truyền thống và sáng tạo mới.
Với sự nỗ lực không ngừng của các nghệ nhân, cùng sự quan tâm từ cộng đồng, rối nước Đào Thục không chỉ sống mãi trong tâm thức người dân địa phương mà còn lan tỏa sức sống đến mọi miền đất nước, trở thành niềm tự hào về bản sắc dân tộc Việt.
